Wiosna i lato to czas, kiedy do życia budzą się owady – nie zawsze mile widziani goście w naszych ogrodach czy na działkach. Osy i szerszenie to owady społeczne, które budują swoje gniazda w pobliżu ludzkich osiedli w ziemi, na drzewach, w dziuplach czy szczelinach domów. Ich gniazda powstają z materiału podobnego do papieru – przeżutej celulozy zmieszanej ze śliną owadów. Jak zwalczać osy i szerszenie, aby nie zagrażały nam podczas rodzinnych pikników?
Osa pospolita (łac. Vespula vulgaris)
Owad z gatunku błonkówki z rodziny osowatych. Osy są najbardziej jadowitymi stawonogami występującymi w Polsce, przez co stanowią duże zagrożenie zwłaszcza dla osób uczulonych na ich jad. Żądło osy jest długie, szablaste i nie posiada harpunowego zazębienia, przez co może być wielokrotnie wykorzystywane do żądlenia, bez ryzyka utraty aparatu jadowego. Wbicie żądła w skórę ofiary skutkuje wpuszczeniem porcji jadu do utworzonej rany. Długość ciała u robotnic osy wynosi od 10 do 14 mm, w królowej do 18 mm, a u samców do 15 mm. Osa pospolita posiada żółto-czarne ubarwienie oraz charakterystyczne przewężenie odwłoka u nasady.
Szerszeń europejski (łac. Vespa crabro)
Owad z rodziny osowatych, z grupy żądłówek. Szerszeń jest największym owadem z tej rodziny występującym zarówno w Polsce jak i całej Europie. W szczególności zamieszkuje tereny zasiedlone przez człowieka. Żywi się mniejszymi owadami (najczęściej muchami), owocami, spija nektar z kwiatów i soki z drzew. Szerszenie należą do rodziny osowatych, przez co do złudzenia przypominają osy, choć ich wielkość znacznie przekracza standardowe rozmiary os. Owady te osiągają długość ciała nawet do 25 mm w przypadku robotnic i trutni (męski osobnik) i 35 mm w przypadku królowych. Szerszenie, podobnie jak osy, charakteryzują się żółto-czarna barwą oraz przewężeniem w okolicach odwłoka. Ich jad jest bardziej niebezpieczny dla człowieka niż jad osy, który może spowodować groźny dla życia wstrząs anafilaktyczny.
Występowanie
Osy i szerszenie występują powszechnie na całym świecie. Wyjątek stanowi Antarktyda i Arktyka. Szerszenie występowały pierwotnie na terenie zachodniej i północnej Europy oraz w północnej Azji. Obecnie zostały indukowane do Ameryki Północnej, Afryki oraz całej Azji. Owady te budują swoje gniazda w miejscach zacisznych takich jak okapy dachów, strychy, opuszczone nory gryzoni czy dziuple drzew. Gniazda owadów z łatwością można zlokalizować, ponieważ zarówno osy jak i szerszenie są bardzo aktywne w ciągu dnia – niepokojący powinien być nieustający szum jaki wywołują. Wiosną samice zakładają gniazdo i składają jaja, z których po pewnym czasie powstają larwy. Robotnice mają za zadanie dostarczać pokarm, dzięki któremu z larw mogą rozwinąć się dorosłe osobniki owadów. Największy rozwój kolonii owadów następuje po trzech miesiącach od jej założenia, a wraz z końcem lata pojawiają się w niej płodne samice i samce. Formą owadów, które zimują, są zapłodnione w lecie samice, budujące w kolejnym roku nowe gniazdo.
Zagrożenia
Budowa żądła os i szerszeni pozwala im na wielokrotne żądlenie swojej ofiary bez tracenia narządu jadowego. Ugryzienia są bardzo bolesne i zależą od wielkości żądła oraz ilości wpuszczanego jadu. Użądlenia os oraz szerszeni są stosunkowo niebezpieczne – im więcej użądleń tym większe prawdopodobieństwo zgonu. Ich niebezpieczeństwo zależy od wielu czynników. Reakcja organizmu na jad owadów zależy od ilości oraz pochodzenia jadu, miejsca ukłucia oraz od indywidualnych predyspozycji organizmu. Uczulenie na jad żądlówek występuje u ludzi rzadko, a u większości pojawia się jedynie reakcja miejscowa w wyniku użądlenia. Objawia się ona zaczerwienieniem, opuchlizną oraz miejscowym bólem. Co ciekawe, mężczyźni w porównaniu do kobiet częściej dotknięci są alergią na jad żądlówek. Osoba uczulona doznaje pod wpływem ukąszenia silnej reakcji alergicznej, doznaje wstrząsu w wyniku którego traci przytomność, a oddech staje się urywany. Niezbędna jest natychmiastowa pomoc lekarska oraz podanie zastrzyku z adrenaliny.
Usuwanie gniazd i zapobieganie ich powstawaniu
Usunięcie gniazd os lub szerszeni może być wykonane jedynie przez profesjonalny zespół przeszkolonych pracowników. Jeśli w okolicy swojego domu zauważymy dużą ilość os lub szerszeni może to oznaczać, że w pobliżu znajduje się ich gniazdo. Indywidualne usuwanie gniazda może skutkować wielokrotnym użądleniem, wskutek którego może dojść do wstrząsu anafilaktycznego, a w konsekwencji śmierci. Zadanie to powinno zostać powierzone strażakom lub wyspecjalizowanym formom zajmującym się dezynsekcją oraz deratyzacją. Usuwanie gniazda polega na wykonaniu oprysku specjalnym środkiem owadobójczym. Przez kilka sekund gniazdo powinno być obficie spryskiwane, po czym osoba usuwająca powinna się bezwzględnie schować. Jako pierwsze giną owady znajdujące się poza gniazdem, dopiero później te, znajdujące się wewnątrz. Aby zapobiec powstawaniu w tych miejscach kolejnych kokonów, przestrzenie po byłych gniazdach spryskiwane są specjalna pianką.